"Самур" - 20  |  11(246) 2011      

Са халкьдин, адан гъвечIи-чIехивилиз килиг тавуна, гьялна кIанзавай месэлаяр винел акъу-дун, кIелзавайбурув, халкьдив абурукай веревирдер ийиз тун са    акьванни регьят кар туш. И жавабдарвал са газетди вичин хивез къачуна. «Самур» газетдин сад лагьай редактор Ф.Беделова ва къенин чи къегьал къелемэгьлияр тир С.Керимовади ва М.Меликмаме-дова кьилди чпиз са менфятни авачиз, гьар жуьредин четинвилериз эхна 20 йис я халкь паталди и газет тахьана-тахьана гьатай са савкьат хьиз хуьз. Абуруз баркалла! Ракъини вичин эквни чимивал чаз гьакI бахшзава лугьуз бес адан къадир чир жедачни?
Албанрин девирда чпихъ чIехи меденият, кIел-кхьинар, ктабар хьайи лезгийрихъ 1300 йисуз чкIай халкь са чIалал хкидай са газет, са журнал хьанач. Советрин гьукумат чкIана - Азербайжанда лезгийрин «Самур», «Алпан» газетар, гилани «Чирагъ» журнал арадал атана. Чи халкьдин рикIелай алатнавай тарих-ризни медениятдиз экв аватна. И экв гвай ксариз икрам тавуртIа, и экуьникай Рагъ тавуртIа чун гьихьтин лезгияр хьурай?
Тарихдин дерин къатарай атана лезгияр Кавказдин маса автохтон халкьар хьиз къенин йикъалди са чIехи халкь хьиз амазма. Чахъ яргъал сур девирра гзаф шеэр –агъзур йисарин гьукуматар, чIехи медениятдин дараматар, Европада сад лагьай кхьинар, гзаф гъуцарин тIварар ва гьабурукай махар хьанай. Гила чав абурукай тек са девлет гума, гьамни чи дидедин чIал я.
Къенин лезги чIал веревирдай чIалан пешекарри ва сур девиррин тарихар кхьей алимри лезги чIал 5-6 агъзур йис идалай вилик хьайиди субутнава. Эхь, чи чIалахъ чIалан илимдин къанунрин кIалубра гьакь тийидай кьетIенвилер ава. Чи багъри «Самур» газетди чав гьа кьетIенвилерикай фагьумиз тазва. Чун лезги чIалал рахазватIани и чIалан харувиликай, иервиликай, бегьемвиликай чаз са акьван хабар авач. «Самур» газетди гьа кIвалахни вичин хивез къачунва. Килига адан гьар нумрада акъатзавай «Гафалаг» рубрикадиз (чи Дагъустандин лезги чIалан алимривай гьелени «словарь» гаф хайи чIалан гафарив эвез ийиз жезвач). И рубрикадик кваз гузвай гафар гьакI газетдин чин ацIурун патал ваъ, чна кIелна чи чIал мадни девлетлу авун патал я. «Гафалагдин» гьар са гаф Къубадин, КцIарин, гьакIни Азербайжандин маса районрин лезги хуьрерай жавагьирар хьиз сад-сад кIватIнавайди я.
Лезги чIалан зурбавал кьатIун патал чи гьар лезги хуьре са юкъуз амукьун бес я, ваз анжах гьа хуьруьн нугъатда цудралди къадим гафар жагъида. Абур кхьена «Самур» газетдиз ракъурайтIа гьикьван суваб жеда.
«Самур» газетдин рубрикайриз фикир це: «Самурдин мугьманар», «Чи хуьрер», «Чи алимар», «Машгьур лезгияр», «Лезги чIалакай», «Чаз чин тийизвай кьегьал лезгияр», «Самурдин гафалаг», «Самурдин мектеб», «Самурдин хкетар», «Лезги жегьилар», «Дуьньядин лезгияр», «Лезгияр вирина» ва мсб. Гьар са рубрикадикай кьилди макъала кхьиз жеда.
«Самурдин мектеб»! РикIин сузайралди лугьуз жеда хьи, им са аялриз ваъ, гьакIни чуруяр квай «аялриз» герек тир рубрика я. Чпи «Самур» газет кхьизватIани, ам кIел тийизвай (дуьз лагьайтIа «кIелиз тежезвай») хизанарни чахъ ава. Абуру рикIелай алуд тавурай хьи, лезги чIалал кIел-кхьин чирун са чIавузни геж туш. «Самур» газет кIелиз алакь тавун лезги чIалаз, а чIалал рахазвай чи дидейрин экуь къаматдиз гьуьрмет тавун я.
Заз чи чIехи бубайрин къегьалвилерикай, акьуллувиликай, алакьунрикай кхьенвай макъалайрикайни гзаф хуш къвезва. А бубайрин мисалар, абурун къамат лезгивал хуьзвачир са бязи ксарив чпин усалвилерикай фагьумиз тадай, чпин гележегдиз рикIин хцивилелди килигиз тадай са маяк я. И меселадихъ авсиятда «Самур» газетди Шарвили эпосдай чIукар, лезгийрин кьегьалвиликай тарихдин мисалар, чи жегьилрик руьгь кутадай кьисаяр фад-фад гайитIа хъсан я.
Чаз чизва: алай аямда чалай алакь тийизвай крарни ава. Анжах чна алакьдай са бязи крарни ийизвач. «Самур» газетдин 2000 тираж вуч я хьи, ам чавай тарашна куьтягь жезвач. «Самур» газет чи ивидин дамар я, ам чна садавни атIуз тагун!

Ярали Яралиев,
химиядин илимрин доктор,
профессор.
Дагъустан Республикадин Дербент шегьер.