КьетIен ихтиярар ганай

 

     Машгьур халиф Гьарун ар-Рашида 803-йисуз Гьафз ибн Умар Дербентдин гьакимвиле тайинардайла адаз лагьанай: «Ал­лагь­дикай кичIе хьухь ва садрани гьахъ-адалат рикIелай ракъурмир. Меслят тавуна са карни мийир. Цин къанавар, регъвер, агьалияр патал герек тир дараматар эцига. Агьалийрин  патай гьуьрмет къазанмиша. Медресаяр эцига хьи, аялрини жегьилри кIелрай. И кар патал абуруз къулай шартIар арадал гъваш. Кесибриз куьмек це. Садазни зулум мийир. Шегьер абад ая. Агьалийрал залан харжар эцигмир. Ви патай кафирриз майилвал хьайитIа, вуна чкадин жемятдиз зулум авуртIа, за Дербентдин агьалийриз вун гьакимвиляй акъудна гадардай ихтияр гузва.»  

 

Дегьзаманрин шегьерар

 

     Тарихчийриз малум тир лап дегьзаманрин шегьер Палестинадин Иерихон шегьер я. 10 агъзур йис идалай вилик ана 3 агъзур кас яшамиш жезвай. Ингье дуьньяда лап дегьзаманрин меркез Дамаск я. Чи эрадал къведалди 2500-йисуз ам Сириядин кьилин шегьер тир.

 

Женг чIугунай

 

     Ватандин ЧIехи дяведин йисара СССР-дин зарийрини фашистрихъ галаз женг чIугунай. 300-далай гзаф къелемэгьлияр къати женгера гьелек хьанай. Абурук гуьгьуьллудаказ дяведиз фейи Дагъустандин 35 кхьираг ва шаирни акатзава. Абурукай гзафбур лезгияр тир. Гьелек хьайи лезгийрин арада СтIал Мусайиб, Мемей Эфендиев, Балакъардаш Султанов, Агъалар Гьажиев хьтин машгьур чIалан устадар авай.

     Санал къачурла, Къуба ва Куьре патай гуь-гьуьллудаказ дяведиз фейи лезги зарийрикай 23 кас женгера кьегьалвилелди гьелек хьана.

 

Сад лагьай гьарфарган

 

     Дуьньядин сад лагьай гьарфарганрикай икьван гагьди малум тушир са бязи делилар винел акъатнава. Алимри лугьузвайвал, дуьньяда сад лагьай шикилар аваз туькIуьрнавай гьарфарган 1484-йисуз ЧIехи Британияда акъудна. Адал къведалди я и уьлкведа, яни Европадин маса уьлквейра ихьтин ктаб чап хьанач.