ХIХ-ХХ виш йисара чи халкьдин тарихда тIварар гьатнавай машгьур лезгийрикай са кьадарбур Бакуда дидедиз хьайибур ва я и шегьердихъ галаз алакъалубур я. Абуру чпин агалкьунралди Бакудин тIварни вириниз сейли авунай. Мисал яз Жигерхан Исмаилован, Жамидин Баглиеван, Абдусалам Айдунбегован, Абдулгьашим Эмирбегован, Гуьлсенем Гьамидовадин, Надир Сулейманован ва масабурун тIварар кьаз жеда.

    1875-йисуз Бакуда дуьньядиз атай Абдулгьашим Эмирбегов сифте яз Москвадин Механикадин Институт акьалтIарай лезги тир. Ам жуьреба-жуьре заводар эцигна кардик кутуналди вириниз сейли хьанай. Ада Владикъафкъазда, Ростовда, Дербентда, Магьачкъалада ва Москвада са шумуд завод эцигна кардик кутунай.

    1886-йисуз дидедиз хьайи Жигерхан Исмаилован чIехи бубаяр ХIХ виш йисан эвелра Дагъустандин гилан Ахцегь райондин Луткун хуьряй Бакудиз куьч хьанай. Бакудин чара-чара заводра кIвалахай жегьилди гуьгъуьнлай военный карда чешне къалурнай. Ада Советрин Яракьлу Къуватрин 28-дивизиядин сияси регьбервиле, 13-дивизиядин Дагъустандин атлуйрин полкунин комиссарвиле кIвалахнай. 1923-йисалай Самур округдиз регьбервал гайи Ж.Исмаилов, гуьгъуьнлай Дагъустандин юстициядин министр ва и республикадин кьилин прокурор хьанай. Вичихъ гзаф агалкьунар авай Ж.Исмаилов 1937-йисуз репрессиядик кутунай.

    1928-йисуз Бакуда дидедиз хьайи Гуьлсенем Гьамидова вири СССР-диз хъсандиз чидай. Ам нафтIадин мяденра кIвалахзавай машгьур устIар Казиман руш тир.

    Азербайжандин Халкьдин Майишатдин Институт акьалтIарай Гуьлсенеман алакьунар фикирда кьуна ам партиядин вини дережадин мектебда (ВПШ) кIелун патал Москвадиз ракъурнай. Ина адаз чIехи къуллугъ теклиф авунатIани, жегьил руш ватандиз хтанай. Инай партияди ам кIвалахун патал Дагъустандин Ахцегь райондиз ракъурнай. Гзаф йисара Ахцегьин райкомдин сад лагьай секретарвиле кIвалахай Г.Гьамидова Магьачкъаладиз, Дагъобкомдин отделдиз регьбервал гуз тухвана. Куьруь вахтунда ина кIвалахай Гуьлсенем Дагъустандин агьалийрин яшайишдин таъминвилин министрвиле тайинарна. И рекьяй адан тежриба вири СССР-да теблигъна. Гзаф йисара вич Дагъустандин депутатвиле хкягъай Г.Гьамидова гьукуматдин патай са шумуд ордендиз лайихлу хьана.

    Бакудихъ галаз алакъалу маса алимарни ава. Абурукай химиядин илимрин доктор, профессор Осман Шабанов вири дуьньядиз сейли алим я. Ингилис, француз, немец ва маса къецепатан чIалар хъсандиз чизвай ада алатай асирдин 70-йисара Гвинея Республикадин Конакри шегьердин Политехник Институтда француз чIалал химиядин тарсар ганай.

    О.Шабанов 150 илимдин кIвалахдин автор я. Ада Россиядин институтар патал са шумуд тарсунин ктаб кхьенва. Алим тежрибадин метлеб авай ахтармишунрин рекьяй 11 гъилера Россиядин грантрин гъалиб хьана. Ам Россиядин ТIебии Илимрин Академиядин академик я.

    Техникадин илимрин доктор, профессор Навруз Гьуьсейнбеган хва Фаталиев вири СССР-диз сейли тир. Адан илимдин кIвалахар автомобилрин цIийи агрегатар ва абур гьерекатдиз гъидай кар алай частар арадал гъуниз талукьарнавайбур я. И рекьяй ам 120 илимдин кIвалахдин, са монографиядин, 3 патентдин ва 14 тарсунин ктабдин автор я. Ада виридуьньядин «Архимед» конкурсда 5 къизил медаль къачуна.

 

Гуьлхар ГУЬЛИЕВА