"Самурдин мектеб"  |  11(270) 2013      

      Канададин Торонто шегьердин и мектебда аялриз вуч кIандатIани ийидай ихтияр ава. Ина къийметар эцигун, кIвалин тапшуругъар ийин авач. Тар-сунин югъ гьикI кьиле тухудатIа, гьи тарсариз фидатIа аялри чпи тайинарзава. Синифар яшунилай аслу яз ваъ, аялрин марагърилай аслу яз туькIуьрзава. Матема-тикадилай гъейри ина кулинариядин, пластилиндикай затIар дуьзарунин, логикадин тарсарни физва. Муаллимрин кьилин везифа - аялриз манийвал тавун я. Мектебда са татугайвал хьайила, муаллимрикайни аялрикай хкянавай комитетди и кар чирна гуьнгуьна твазва. Мектеб идара авуна аялри мукьувай иштиракзава.

     Якутиядин Харыйалах милли районда кьадардал гьалтайла тIимил тир халкьарикай тир эвенкар яшамиш жезва. Ина куьчери маралбанрин аялри  пуна-мектебра кIелзава.  Ибур юкьван мектебрин филиалар я. Маралбанри лабар вегьенвай  гьар са чкада ихьтин  мектебрал дуьшуьш жеда. Гьар пунада са шумуд аялди кIелзава. Абурун кьадар тIимил хьуниз килиг тавуна, гуьгъуьнлай адетдин мектебриз экъечIайла ихьтин аялар чпин таяр-туьшерилай кьулухъ амукьзавач. Пуна-мектебрин аялар патал кьилдин программаяр ава. Абуру кIвалин тапшуругъар интернетдай къачузва. Виридаз компьютерар ва интернет авайвиляй аялриз абурукай хъсандиз менфят къачуз чир хьанва.

     Америкадин Виржиния штатдин и мектеб 1970-йисуз, АСШ-да электрикдин энергиядин кризисдин вахтунда эцигнай. Виринра электрикдиз мадарзавай, мектебар чимзавачир чIавуз Рестон шегьерда Террасет тIвар ганвай мектеб эцигнай: чIехи кIунтI чиливди сад авуна, гьа чкадал цлар хкажна, винел пад накьвадив кIевирнай. И тIебии къазмади чимивал ва энергия хуьзва. Мектеб серинардайла Ракъи-нин коллекторар бакардиз къвез-ва. Гила Террасет - тек электрикдиз мадарзавай мектеб хьиз ваъ, гьакIни туристар вичихъ ялзавай чка хьиз сейли я.

     РагъэкъечIдай Кореядин Пусан шегьердин къецепатанвияр патал мектебда эмигрантрин, гьакIни Кореядиз кIвалахиз атанвай инсанрин аялри кIелзава. Чкадин адетар чизвачирвиляй гагь-гагь проблемайрал гьалтзавайвиляй ихьтин аялривай гьасятда адетдин мектебра кIелиз жезвач. Гьа и кар фикирда кьуна ина тарсар психологри гузва. Абуру аялриз кIвен-кIве и уьлкведин ацукьун-къарагъун, адетар чирзава. Гзаф аялриз гьасятда пуд чIал: корея, ингилис ва испан чIалар чирдай мумкинвал ава. И мектебдин программадик эмигрантрин хайи чIалаз ва медениятдиз талукь тарсарни акатзава.